182 - Kabinetsformatie 2021: De verrassend vertrouwde werkwijze van Herman Tjeenk Willink

Na de ongebruikelijke wederwaardigheden van ‘Verkennersgate’, ‘Functie elders’ en het haperend geheugen van Mark Rutte lijkt de kabinetsformatie in wel zéér gebaande paden terechtgekomen. Hij was in 1972 al betrokken bij zo’n formatie en ook in 2021 mag Herman Tjeenk Willink (inmiddels 79) weer de mat op, nu als informateur. En ook dat bepaald niet voor het eerst. In deze aflevering van Betrouwbare Bronnen duiken Jaap Jansen en PG Kroeger in de geschiedenis, zeden en gewoonten van kabinetsformaties. Wat zijn de ‘gouwe ouwen’ onder de vaste, vaak vrome voornemens van de partijen als dat onderhandelingsspel begint? Hoe is de soms rauwe werkelijkheid? En wat is de geijkte werkwijze van de doorgewinterde Tjeenk Willink om het zaakje uiteindelijk toch weer op zijn pootjes terecht te laten komen? Wat zeggen de ambities van de Haagse politiek en de Kamerfracties ten aanzien van meer openheid, transparantie, dualisme en ruimte voor het debat nu eigenlijk echt? Hoe gaat juist deze informateur daar al decennia mee om en welke gebeurtenissen en verrassingen uit eerdere kabinetsformaties zouden nu weleens kunnen opduiken? PG noteert vanuit de parlementaire historie vijf klassieke wensen en ambities waarmee formaties altijd weer van start gaan. Allereerst wil men elke keer dan toch echt een ‘akkoord op hoofdlijnen’ sluiten, ‘niet dichtgespijkerd’ en graag ook ‘bondig’, als triomf van dualisme. Met een hoofdrol voor de Tweede Kamer in plaats van vermaledijd ‘Torentjesoverleg’. Maar ja, wat zijn eigenlijk ‘hoofdlijnen’ en wie bepaalt dat? Een tweede ‘gouw ouwe’ is de wens door beknopte afspraken met veel visie om zo optimaal ruimte voor debat mogelijk te maken. Maar ja, ruimte voor wie dan en voor welke onderwerpen? Wat als al die ruimte oppositiefracties of de Eerste Kamer dan al snel heel veel gelegenheid biedt om elk mooi plan van de coalitie lam te leggen en ‘Brussel’ vervolgens de kansen levert stevig in te vullen wat Nederland binnen de Europese Unie nog moet doen? Zulke obstakels en risico’s leveren ook vaste waarden op van staatkundige zuiverheid als het benadrukken dat toch eerst ‘de inhoud’ voorop moet staan en openheid voor alles gaat. Dat laatste punt onderstreepte de Kamer zelfs extra door een motie-Wilders/Eerdmans aan te nemen. Tjeenk Willink maakte daar tegenover de pers meteen hoofs maar helder korte metten mee. Veel gehoord is ook de herhaalde wens in een kabinet de ruimte voor nieuwe bewindslieden en hun eigen profiel, expertise en goede afstemming met de samenleving en ‘het veld’ veel meer reliëf te geven. Maar dat moet het parlement dan wel zelf willen en ook concreet organiseren. Jaap en PG laten zien hoe de nieuwe Kamervoorzitter hier veel kan leren van haar collega in het Europees Parlement en de formateur veel van Europese-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. Op dit punt is de EU ons land ver vooruit in inhoudelijke openheid en diepgang van debat. Intussen is de informateur aan de slag. Jaap en PG laten horen hoe juist hij in 1985 al vlijmscherp de grote thema’s en dilemma’s schetste waar overheden en politiek voor staan en die vandaag de dag door onder anderen Pieter Omtzigt indringend zijn geagendeerd. Omdat zijn werkwijze voor Betrouwbare Bronnen geen geheimen kent is meteen helder dat hij voor een kernachtig akkoord op de inhoud eigenlijk alle bouwstenen en ‘hoofdlijnen’ al klaar heeft staan. Opmerkelijk is dat hij al veel eerder als informateur aan Koningin Beatrix zelf precies dát adviseerde wat hij nu zonder tussenkomst van de Majesteit ter hand heeft genomen. De Wim Kok van 1994 – die zélf alvast een conceptakkoord ging schrijven - kon in 2021 wel eens Herman Tjeenk Willink zelf zijn. Omdat hij bijna achteloos liet blijken nu vooral de inhoudelijke, programmatische eensgezindheid voor samenwerking te gaan onderzoeken en formuleren, is ook ineens helder dat hij zich niet verplicht acht een coalitie van tenminste 76 zetels in de Kamer te helpen smeden. Andere vormen van politieke allianties zijn evengoed denkbaar. De rapportage van de informateur kan wel eens uiterst verrassend worden. *** Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt door donaties van luisteraars via de site Vriend van de Show. Sponsoring of adverteren is ook mogelijk. Stuur een mailtje naar [email protected] en we nemen contact met u op! *** Verder lezen Bijlage bij eindverslag informateur Tjeenk Willink - Over de uitvoerbaarheid en uitvoering van nieuw beleid (2017) Pieter Omtzigt – Een nieuw sociaal contract Carla van Baalen, Alexander van Kessel - Kabinetsformaties 1977-2012 Website kabinetsformatie 2021 *** Verder kijken Integrale persconferentie van informateur Tjeenk Willink van 7 april 2021 *** Verder luisteren 181 - Voor nieuwe Kamerleden en bewindslieden: lessen uit de politieke praktijk van Jet Bussemaker 180 - Kabinetsformatie 2021: Hoe Mark Rutte de eenzaamste man van het Binnenhof werd 179 - Kabinetsformatie 2021: Verkenners die schielijk van het toneel verdwenen, een politieke sluipmoord en de 'gouden standaard' van wijs en effectief formeren 177 - Kabinetsformatie 2021: Formeren is faseren, dus het begint met verkennen 162 - Pieter Omtzigt over macht en tegenmacht *** Tijdlijn 00:00:00 – Intro 00:01:23 – Deel 1 00:52:51 – Deel 2 01:20:29 – Uitro + winnaars boek Jet Bussemaker 01:21:26 – Einde  Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.